De watersnoodramp van 1953
Reddingboten van de KNRM dagenlang ingezet in verdronken land
In het weekend van 31 januari op 1 februari 1953 trok een orkaan over de Noordzee. De combinatie van langdurig zware storm uit noordwesten, springtij en opstuwing van het Noordzeewater had een verwoestende uitwerking. Op veel plaatsen in zuidwest-Nederland braken de dijken.
De storm bracht in eerste instantie veel schepen in moeilijkheden, zoals dat destijds bij vrijwel iedere storm op zee gebeurde. De stormvloed bereikte ’s nachts het hoogtepunt. Waarschuwingen aan bewoners werden niet verzonden en noodklokken werden niet gehoord. Veel mensen werden in de nacht overvallen door het aanstormende water. Communicatielijnen raakten verbroken. Grote gebieden werden afgesneden van de rest van Nederland.
Pas bij het ochtendgloren op zondagmorgen sijpelden de eerste berichten over de ramp door naar de radiozenders. De omvang bleek ongekend groot. Langzaamaan kwam de noodhulp op gang. Ook vanuit de KNRM, die toentertijd nog uit twee reddingmaatschappijen bestond, werd hulp aangeboden.
Uit alle rapportages van 31 januari tot 6 februari 1953 is de volgende reconstructie van die dagen op te tekenen (tijdstippen zijn bij benadering).
Zaterdag 31 januari 1953
11.00 uur De Stormvloedwaarschuwingsdienst in De Bilt stuurt een telegram naar geabonneerde waterschappen dat tijdens de middagvloed ‘flink hoog water’ wordt verwacht. Die waarschuwing klinkt ook in de weerberichten via de radiojournaals.
De Britse veerboot Princess Victoria verkeert in nood. Aan boord zijn 127 passagiers en 49 bemanningsleden onderweg van Schotland naar Noord-Ierland. Het waait met orkaankracht op de Ierse Zee.
14.00 uur De veerboot Princess Victoria zinkt. Reddingboten zijn nog onderweg.
17.00 uur De orkaan bereikt de Noordzee. De zoektocht naar overlevenden van de veerbootramp wordt verder uitgebreid. De ramp kost uiteindelijk aan 138 mensen het leven.
17.30 uur Bezuiden Noordwijk aan Zee strandt de viskotter OD 13. De opvarenden van de gloednieuwe kotter willen hun schip niet verlaten.
18.00 uur De Stormvloedwaarschuwingsdienst en de radioweerberichten waarschuwen voor ‘gevaarlijk hoog water’ in de komende nacht.
18.30 uur De Bore VI is in nood bij Westerschouwen. Uit de haven van Stellendam vertrekt de reddingboot Koningin Wilhelmina. Vanuit Veere vertrekt de reddingboot Maria Carolina Blankenheym.
20.00 uur De reddingboot van Veere moet terugkeren nadat de machinist bewusteloos is geraakt door een val in de machinekamer. In IJmuiden gaat de reddingbootbemanning van de Neeltje Jacoba uit voorzorg aan boord. Het hoge water zal bij vloed het aan boord gaan onmogelijk maken.
20.15 uur Bij Ter Heyde strandt het Nederlandse m.s. Elisabeth. De bemanning slaagt er zelf in veilig aan wal te komen.
20.25 uur De Duitse sleepboot Gulosenfjord verliest ter hoogte van de Eierlandse Gronden (Texel) zijn sleep, de olietanker Oder, met zes runners aan boord. De reddingboot Prins Hendrik uit Den Helder gaat even later op weg naar de Oder.
20.30 uur Op zee staat een zware storm, windkracht 10 Beaufort uit westzuidwestelijke richting. De zee is wild en verward. De reddingboot van Stellendam komt niet door de zware branding heen en probeert via het Haringvliet en de Oosterschelde naar Westerschouwen te komen.
21.00 uur De Aalsdijk raakt vast in de Nieuwe Waterweg. De sleepboot Schelde schiet te hulp maar strandt zelf op een strekdam. De reddingboot President Jan Lels van Hoek van Holland vaart uit.
22.00 uur De reddingboot Brandaris van Terschelling vaart ook uit naar de Oder bij Texel. Bij Noordwijk treffen de redders een verlaten OD 13 aan. De schipbreukelingen worden aangetroffen in een café.
22.30 uur Het is eb in zuidwest Nederland, maar het waterpeil zakt niet. Wie het aanschouwt begint zich zorgen te maken voor de komende vloed. In veel kustplaatsen zijn de coupures in de dijken gesloten en worden vloedplanken geplaatst.
22.30 uur De baggermolen Poortershaven dreigt te zinken in de Nieuwe Waterweg. De reddingboot van Hoek van Holland haalt de twee opvarenden van boord. Vervolgens halen ze ook 19 opvarenden van de nabij gestrande sleepboot Schelde.
22.45 uur Het schip Bore VI heeft geen hulp meer nodig. Het ligt hoog op het strand van Schouwen. De Stellendamse reddingboot breekt de tocht af en besluit naar Willemstad te varen om even op adem te komen.
23.00 uur Lichtschepen op de Noordzee melden aan het KNMI windkracht 11 en 12, met windstoten van 135 kilometer per uur uit het noordnoordwesten. De laatste radionieuwsdienst herhaalt de stormvloedwaarschuwing voor ‘gevaarlijk hoog water’.
23.15 uur De reddingboot Prins Hendrik vaart bij lichtschip Texel, nog steeds onderweg naar de Oder.
23.45 uur De Stellendamse reddingboot loopt de haven van Willemstad binnen. De bemanning krijgt onderdak bij bewoners om wat te kunnen slapen.
24.00 uur De radiozenders sluiten de dag zoals altijd af met het Wilhelmus. De zenders blijven stil tot acht uur zondagmorgen. In Willemstad en Ooltgensplaat laten de burgemeester alle bewoners waarschuwen voor dreigende overstromingen. Door hun doortastendheid zijn er na de ramp in die gemeenten weinig slachtoffers te betreuren.
Zondag 1 februari 1953
00.30 uur Bij Vlissingen strandt het Belgische s.s. Luxembourg; de reddingboot President J.V. Wierdsma van Breskens vaart uit, maar hoeft niet te helpen.
00.45 uur De Duitse tanker Julius Rütgers strandt tussen Zandvoort en Noordwijk. De strandingplaats wordt pas uren later ontdekt. De bemanning kon bij zakkend water lopend van boord.
01.00 uur Het wordt voor veel dijkwachters en bewoners, die ’s nachts buiten zijn gaan kijken, angstwekkend duidelijk dat het mis kan gaan. Het water staat op veel plaatsen al tot de kruin van de dijk. Veel mensen, die verder weg wonen van de dijken, zijn gaan slapen
01.50 uur Het Indiase s.s. Jalakitu, het Deense s.s. Annetorm en het Nederlandse m.s. Franka II verkeren in problemen bewesten Terschelling. De reddingboot Brandaris verlegt haar koers naar de Franka II.
02.00 uur Noodklokken luiden en sirenes loeien in veel dorpen en steden in zuidwest Nederland. Wie het horen kan en de situatie begrijpt zoekt een hoger gelegen toevluchtsoord.
02.15 uur De reddingboot Insulinde vertrekt uit Oostmahorn naar de Franka II. De steigers bij de ligplaats staan onder water.
02.30 uur In Zierikzee breken de vloedplanken en stroomt het zeewater de stad in. Elders in Zeeland en Zuid-Holland komt het water over de lage dijken aan de zuidkant van de eilanden. Zand en klei spoelen weg en op veel plaatsen breken de dijken. Metershoge vloedgolven verzwelgen de huizen dichtbij de dijkdoorbraken. Telefoonverbindingen zijn er niet. Alarmerende berichten komen niet aan bij de instanties die actie zouden moeten ondernemen.
03.00 uur De bemanning van de Stellendamse reddingboot is ook gewekt en helpt in Willemstad bij het bevrijden van koeien uit stallen. Ze halen mensen uit huizen en vullen zandzakken. Ongewis van wat zich in hun thuishaven afspeelt.
04.00 uur Rond Stellendam breken verschillende dijken. Door een vloedgolf staat het dorp in korte tijd onder water. Bewoners vluchten naar hoger gelegen dijken of schuilen op de zolder van hun woning.
04.30 uur Het s.s. Virgo strandt op de Vliehors. De reddingboot Prins Hendrik, onderweg naar de Oder, kan door de duisternis en de huizenhoge branding het schip niet bereiken.
05.00 uur De reddingboot Neeltje Jacoba haalt in de Haringhaven zes vrouwen en zeven kinderen van lichters en woonschepen, maar kan ze door het hoge water pas om 07.30 uur aan wal zetten.
06.00 uur Met de radiozender van de reddingboot van Stellendam, die nog in Willemstad ligt, laat de burgemeester een noodbericht versturen. Er is dringend hulp nodig, want de dijken aan de West-Brabantse kant zijn doorgebroken. Het is één van de eerste noodberichten die aan de buitenwereld kenbaar maken dat zich een ramp afspeelt.
06.30 uur In Willemstad zakt het water plotseling een meter. De Stellendammers trekken de conclusie dat elders dijken gebroken moeten zijn en spoeden zich direct terug naar Stellendam.
06.30 uur De reddingboot Insulinde bereikt de Franka II en loodst het naar de Westereems.
06.45 uur De sleepboot Holland begeleidt de Jalakitu verder naar Rotterdam. De reddingboot Brandaris blijft enige tijd stand-by tot het gevaar van stranden is geweken.
08.00 uur De eerste radionieuwsdienst maakt melding van wateroverlast op een paar plaatsen. Van de rampzalige toestand op de eilanden is nog niets bekend.
09.00 uur De reddingboot Insulinde loodst de Franka II de Eems binnen en gaat daarna op thuisreis.
10.00 uur De reddingboot Koningin Wilhelmina komt op het Haringvliet al drijvende huisraad tegen. Het is nu overduidelijk dat de dijken gebroken zijn.
10.30 uur De reddingboot Prins Hendrik is onderweg naar Den Helder, met een zwaar vermoeide bemanning. Teleurgesteld dat zij de lichter Oder niet hebben gevonden. Voor het lot van de opvarenden van de Oder wordt gevreesd.
11.00 uur Vanaf de Vliehors kan de gestrande Virgo worden bereikt. De opvarenden zijn niet in gevaar en blijven aan boord.
11.30 uur In Stellendam treft de bemanning van de reddingboot een dramatische toestand aan. Veel familieleden staan op de dijk. Onmiddellijk wordt de roeivlet van het reddingstation over de dijk getrokken om in het dorp hulp te bieden, samen met veel andere te hulp geschoten bewoners. De reddingsloods aan de haven wordt ingericht als commandopost van de brandweer, die al de hele ochtend mensen uit het dorp weet te redden.
15.15 uur De kustwachtpost Eierland (Texel) vermoedt de Oder te zien in de Eierlandse Gronden. Voor de reddingboot Joan Hodshon van De Cocksdorp zijn de omstandigheden te slecht om uit te varen.
16.00 uur De reddingboot Prinses Juliana van het reddingstation Ouddorp evacueert dorpsbewoners van geïsoleerde stukken dijk waarop zij zich in veiligheid hebben gebracht.
16.30 uur De volgende vloed komt door de dijkgaten het overstroomde land binnen. De vloed is nog hoger dan tijdens de stormnacht. Veel verzwakte huizen storten de volgende uren alsnog in, waarbij veel bewoners omkomen.
17.00 uur Bij Hoek van Holland dreigt het Deense s.s. Annam op de pier te lopen. De reddingboot President Jan Lels slaagt erin 24 opvarenden van boord te halen. De reddingboot loopt daarbij zoveel schade op dat zij voorlopig niet mag uitvaren.
17.30 uur De reddingboot Neeltje Jacoba vaart uit voor het s.s. Carthage, om vervolgens 16 uur op zee stand-by te blijven in de zware storm.
17.45 uur De reddingboot Joan Hodshon vaart uit naar de Oder, maar kan het schip niet bereiken.
18.00 uur De storm begint iets in kracht af te nemen.
19.00 uur Het rampgebied gaat de tweede nacht in. Nog steeds zijn duizenden mensen niet bereikt.
23.00 uur Met de radiozender van de Stellendamse reddingboot wordt contact gezocht met het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Zo wordt de situatie op Goeree duidelijk en wordt hulp toegezegd.
De reddingmaatschappij besluit drie reddingboten uit Noord-Nederland in te zetten voor de watersnoodramp: de reddingboten Dorus Rijkers (reserve in Harlingen), Prins Bernhard (Scheveningen) en de C.A.A. Dudok de Wit (Zandvoort). Vanuit het hele land worden vaartuigen aangeboden. Alle hulpschepen moeten verzamelen bij de Onderzeebootdienst in de Waalhaven in Rotterdam en worden vandaar doorgestuurd met een opdracht.
Maandag 2 februari 1953
08.00 uur De tanker Oder is gelokaliseerd. De reddingboot Prins Hendrik vaart uit en haalt later deze ochtend de zes opvarenden van boord.
10.30 uur De reddingboot Prins Bernhard arriveert in Stellendam. Hier krijgen zij opdracht met schriftelijke evacuatieregelingen naar Hellevoetsluis te varen. Daarmee kan de georganiseerde evacuatie met grotere schepen beginnen. Er staat een stormachtige noordenwind met hagelbuien.
09.00 uur De reddingvlet van Cadzand vertrekt naar Veere en arriveert er ’s avonds. De bemanning krijgt onderdak in de Campveersche Toren.
12.00 uur Uit Zandvoort vertrekt de reddingboot Dudok de Wit naar de Leidsevaart. Daar wordt de boot te water gelaten. Om 23.00 uur is de boot in de Waalhaven te Rotterdam voor instructies.
Dinsdag 3 februari 1953
06.30 uur Hoewel de reddingbootbemanning van Ouddorp bijna alles is kwijtgeraakt door de stormvloed, steekt zij met de reddingvlet Prinses Juliana toch de Grevelingen over om te helpen in Brouwershaven en Scharendijke. Zonnemaire is hun uitvalsbasis. De reddingboot en bemanning blijven 10 dagen in touw.
07.00 uur De reddingvlet van Cadzand gaat vanuit Veere naar het dijkgat bij Nieuwerkerk op Schouwen-Duiveland. Het vriest, maar de wind is afgenomen. Ze varen door het gat in de dijk naar het gemeentehuis, waar ze evacuées aantreffen en meenemen. Terug door het dijkgat is de eb inmiddels ingetreden en stort het water als een waterval terug naar zee. De reddingboot loopt vast op een kleibult en slaat bijna om. Met geluk komen ze vrij en zetten de evacués over op een kustvaarder bij Ouwerkerk, terwijl er opnieuw storm opsteekt. Daarna meren ze af in Zierikzee.
08.00 uur De reddingboot Dorus Rijkers vertrekt vanuit Harlingen naar de Waalhaven in Rotterdam.
10.00 uur De reddingboot Dudok de Wit arriveert op verzoek in Spijkenisse. Daar blijkt geen hulp nodig te zijn en de boot vaart door naar Middelharnis op Overflakkee. Daar worden, tot de duisternis invalt, 100 mensen geëvacueerd. ’s Nachts blijft de boot in Middelharnis.
12.00 uur De reddingboot Prins Bernhard arriveert in Ooltgensplaat. Het is laagwater, de haven staat droog en op de dijk staan meer dan 400 mensen op evacuatie te wachten. Met stro en luiken van schepen maakt de bemanning een 200 meter lang pad naar een dekschuit die als aanlegsteiger dienst doet. Kleine schepen, waaronder de reddingboot, brengen de mensen naar grote verwarmde evacuatieschepen. ‘s Nachts wordt in Ooltgensplaat overnacht.
Woensdag 4 februari 1953
08.00 uur De reddingboot Prins Bernhard vaart van Ooltgensplaat naar Oude Tonge, één van de zwaarst getroffen dorpen. Daar zetten ze een officier en inspecteur van Politie aan wal. Met moeite weten ze lopend het dorp te bereiken. Met evacuatie moet nog gewacht worden. Het waait hard.
10.00 uur de reddingboot Dorus Rijkers arriveert in de Waalhaven en vaart van daar door naar Hellevoetsluis. De reddingboot Dudok de Wit vaart van Middelharnis via Bruinisse naar Zierikzee. Uit een ondergelopen polder worden negen mensen gered en naar de vluchthaven bij Zierikzee gebracht. De bemanning brengt de nacht door op de zolder van een in het water staande woning, samen mee de nog aanwezige bewoners.
De reddingvlet van Cadzand vaart vanuit Zierikzee terug naar haar thuishaven. Er zijn in Zierikzee voldoende hulpschepen gearriveerd. De coördinatie is in handen van de marine.
18.00 uur Na vier dagen onophoudelijk te hebben gewerkt, moet de bemanning van de reddingboot Koningin Wilhelmina uit Stellendam verplicht rust nemen in Hoek van Holland. Daar krijgen zij droge kleding, een warme maaltijd en een bed.
Donderdag 5 februari 1953
06.00 uur Van uitslapen is geen sprake: de reddingboot van Stellendam keert terug naar het rampgebied en blijft opnieuw twee dagen ononderbroken helpen om bewoners te evacueren.
De reddingboot Dudok de Wit vaart naar Wemeldinge. Hier worden evacués naar opvangcentra vervoerd. Daarna lossen zij, samen met twee Urker botters, 1.000 zandzakken op Tholen. Laat in de avond varen zij naar Stavenisse, waar nog veel mensen hulp nodig hebben. Het stormt opnieuw en de hele nacht is de boot op het water.
20.00 uur De Dorus Rijkers loopt vast op een strekdam in de aanloop naar Zierikzee.
Vrijdag 6 februari 1953
07.00 uur Een sleepboot trekt de Dorus Rijkers vlot, waarna schipper Mees Toxopeus zich meldt bij de Commandant Maritieme middelen. ’s Middags brengen ze twee artsen en proviand naar het verbindingsschip De Twee Gebroeders in Zijpe.
De bemanning van de Dudok de Wit redt twee paarden en een koe, die met de poten vast zaten in obstakels. In Stavenisse helpen zij bij het bergen van stoffelijke overschotten. Aan het eind van de dag varen zij naar Rotterdam, waar ze zich afmelden.
De reddingboot Prins Bernhard vaart naar Dinteloord, maar heeft geen opdrachten. Veel hulpschepen van het eerste uur keren inmiddels terug. De leiding over de hulpverlening en het herstel van de dijken is nu in militaire handen. De reddingboot keert terug naar Dordrecht en is twee dagen later terug in Scheveningen.
Stellendam: Het dorp is nu zo goed als verlaten. Vrijwel iedereen is geëvacueerd. De reddingboot Koningin Wilhelmina vaart voor de laatste keer naar de Berghaven in Hoek van Holland. Na zes dagen bijna onafgebroken inzet zat het erop voor de Stellendamse redders. Bij het afmeren zijn ze de uitputting nabij. Verschillende bemanningsleden hebben opgezwollen ledematen. Schipper Willem de Jager moet worden opgenomen in het ziekenhuis met een ernstige infectie. Dagenlang verkeert hij in een levensbedreigende toestand. Pas een maand later kan hij het roer van de reddingboot weer in handen nemen.
Zaterdag 7 februari 1953
De reddingboot Maria Carolina Blankenheym van Veere blijft tot 16 februari actief in het overstromingsgebied. De reddingboot Dorus Rijkers verricht tot 17 februari diensten in het rampgebied. Onder andere brengt zij de schipbreukelingen van de gestrande Bore VI, die nog altijd op Westerschouwen verbleven, naar Zierikzee, voor verder vervoer.
Een week na de noodlottige zondag is de eerste crisis onder controle. Nu volgen nog maanden en jaren van herstel. De getroffen redders van Ouddorp en Stellendam krijgen later ondersteuning van de Redding Maatschappij. Het blijft onvoorstelbaar hoeveel inzet zij hebben getoond, terwijl al hun bezittingen door het water werden verwoest.
Één bizar verhaal tot slot, om aan te tonen hoe de zee het één nam en het andere gaf. Toen schipper Pouw Bezuijen van Ouddorp met de reddingboot de Grevelingen was overgestoken naar Scharendijke, werd hij aangesproken door één van de getroffen bewoners aldaar. De man had alle reddingmedailles van Bezuijen bij zich. Die had hij gevonden in een ladekastje op de dijk. Het kastje was uit het huis van Bezuijen in Ouddorp weggespoeld, de Grevelingen overgedreven en aangespoeld bij Scharendijke….
Facts
De watersnoodramp kostte aan 1.836 mensen het leven.
72.000 mensen werden geëvacueerd.
47.000 stuks vee en 140.000 stuks pluimvee verdronken.
Op meer dan 150 plaatsen braken de dijken.
Ruim 150.000 ha. grond overstroomde.
4.300 huizen en gebouwen waren verwoest.
43.000 huizen werden beschadigd.
De totale schade bedroeg 1,5 miljard gulden
(dat zou nu gelijk zou staan aan meer dan 5,4 miljard euro).
Op 6 november 1953 werd het laatste gat in de dijk gedicht in Ouwerkerk.
