Women in SAR

‘Een bemanning van mannen én vrouwen zorgt voor balans aan boord’ 

KNRM'ers naar Women in SAR-training Finland 

Twee vrouwen van verschillende KNRM-reddingstations. De één op het binnenwater, de ander heeft als geboren Scheveningse het zoute water door haar aderen stromen. Maar wat ze allebei in hun bloed hebben, is de drive om mensen in nood te helpen. Eind augustus reisden Jeanine Staal en Angela Spaans naar Finland om de KNRM te vertegenwoordigen bij een speciale Women in SAR-training.  

Samen met vrouwelijke redders van over de hele wereld, van Nieuw-Zeeland tot Zweden, wisselden ze ervaringen uit over hoe het is om als vrouw vrijwilligerswerk te doen in de mannelijke maritieme wereld. Want nog steeds is het in veel landen, ook in Nederland, niet vanzelfsprekend dat er op elke reddingboot vrouwen meevaren.  

Bucketlist 

Voor Jeanine was redder worden iets dat altijd al op haar bucketlist stond. "Als 18-jarige zeilinstructeur in Lauwersoog keek ik uit op de KNRM-reddingboot Gebroeders Luden. Ik nam me voor dat als ik ooit dicht bij een reddingstation zou gaan wonen, ik er vrijwilliger zou worden." Toen ze in 2013 een oproep zag voor een nieuw op te richten reddingstation in Lelystad reageerde ze dan ook onmiddellijk. "Ik heb het jongste reddingstation van de KNRM helpen opbouwen."  

Angela is bemanningslid bij reddingstation Scheveningen dat al een 200 jaar lange geschiedenis heeft. Ze kwam er min of meer bij toeval terecht. "Ik ging met mijn huidige werkgever Brandweer Haaglanden op werkbezoek bij de KNRM. Schipper Hugo Pronk vroeg wie er uit Scheveningen kwam. Zodra ik mijn hand opstak, had ik al een kennismakinggesprek staan. En daarna ben ik nooit meer weggegaan." 

Individuele kwaliteit 

Zowel Jeanine als Angela zijn op hun reddingstation als vrouw in de minderheid. Al is reddingstation Scheveningen met 35% het reddingstation met het hoogste percentage vrouwen in het reddingwerk. Maar allebei zijn ze er de personen niet naar om in hokjes te denken zoals man, vrouw of hoe iemand zich dan ook identificeert. Ze realiseren zich wel dat de vrouwelijke redders die hen voorgingen de weg hebben vrij gebaand. Angela: "Dat zagen we ook bij onze internationale collega's. De oudere dames hebben het zwaarder gehad, moesten zich meer bewijzen. Al gaat het vaak maar om een enkele mannelijke collega die niet mee kan of wil in het idee dat ook vrouwen geschikt zijn. Terwijl de jongere generatie vrouwen merkt dat het gewoon geaccepteerd wordt dat zij dit werk doen. " Volgens haar spelen schippers van reddingstations een belangrijke rol in het vormen van een goed team en elkaar accepteren in wie je bent. "In Scheveningen word je beoordeeld op je individuele kwaliteiten; het maakt niet uit of je man, vrouw, glazenwasser, rechter of visser bent. Het enige wat telt, is die watersporter of drenkeling weer veilig aan wal te brengen. Als ik met de RIB uitvaar, laat ik bijvoorbeeld liever een redder die automonteur is dat jachtje met motorpech helpen. De ICT'er uit de ploeg zet ik het liefst op de navigatie. En als er iemand moet overstappen op een klein zeiljachtje dan kies ik voor een kleiner persoon in plaats van iemand met schoenmaat 47." 

Van elkaar leren 

Natuurlijk zien Angela en Jeanine de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke collega's. Maar denken ze vooral in wat ze van elkaar kunnen leren. Jeanine is voor reddingstation Lelystad verantwoordelijk voor de trainingen en opleidingen: "Ik zie dat mannen meer van de trial and error zijn. Vrouwen doen het rustiger aan als ze iets voor de eerste keer doen. Ik denk dat vrouwen van mannen kunnen leren om vaker gewoon te gaan, ook al heb je het nog nooit gedaan." Angela vult aan: "Wij zijn vaak meer gericht op onze omgeving. Als ik opstappers opleid voor de kleine RIB, dan zijn mannen meer gefocust op doel en snelheid, die gooien het gas gewoon open. Terwijl de vrouwen aan het roer vaker achteromkijken om te vragen of iedereen zich goed voelt. Er is geen goed of fout, beide zorgen voor balans aan boord." Ze denkt dat de aanwezigheid van vrouwen in een team kan zorgen dat er makkelijker over gevoelens gepraat wordt. "Wij vragen net wat vaker door en laten het niet bij een schouderklopje of grapje." 

Denk in oplossingen 

Hoe het komt dat zich nog steeds minder vrouwen dan mannen zich aanmelden als bemanningslid bij de KNRM, daar hebben de dames geen kant en klaar antwoord op. Bij hun internationale collega's zagen ze barrières waar vrouwen vaker tegenaan lopen, zoals de combinatie met zorgtaken. Zo verblijven in sommige landen redders vanwege de lange afstanden een week op een reddingstation. Terwijl In Nederland redders gewoon oproepbaar zijn en binnen 10 minuten op het reddingstation moeten kunnen zijn.  

Denk in oplossingen; dat is wat ze vrouwen met interesse in reddingwerk zouden willen meegeven. Toen Jeanine startte bij de KNRM was ze net gescheiden en moeder van twee puberjongens. "Ik schakelde een vriendin in als achtervang voor de kinderen. En ik regelde een abonnement op een maaltijdbox, zodat als de pieper ging de jongens het eten makkelijk zelf konden afmaken. Laat je niet tegenhouden door praktische bezwaren. Mannelijke redders krijgen ook kinderen of moeten voor hun ouders zorgen. Levens van mensen gaan door en veranderen. Bij de KNRM lossen we dat als team op." 

 Angela Spaans (35)

Angela is plaatsvervangend schipper op de Beluga, een kleine RIB, bij reddingstation Scheveningen. In het dagelijks leven werkt ze bij Veiligheidsregio Haaglanden als brandweervrouw en brandweerduiker. "Als mijn brandweerpieper uitstaat, gaat die van de KNRM aan. Na een zware brandweerdienst zorg ik altijd voor voldoende rust, dat begrijpen ze bij de KNRM." 

Angela benadrukt het reddingwerk gewoon te proberen, als het je wat lijkt. "Je hebt een proeftijd. Kijk gewoon of het wat is. Zo niet, dan ben je een ervaring rijker. En laat niet jijzelf, maar anderen bepalen of je geschikt bent." Al geeft ze ook toe dat reddingwerk niet voor iedereen is weggelegd. "Als je bang bent je nagels te breken, dan zou ik het niet aanraden. En hier op Scheveningen zijn we niet op ons bekkie gevallen, dus je moet wel tegen wat directheid kunnen."   

Verandering is gaande 

Het feit dat ze naar deze speciale Women in SAR-training mochten zien ze allebei als positieve discriminatie. "Als het een gemengde training was geweest, had ik net zo hard gesolliciteerd", aldus Angela. Ze hopen dat in de toekomst deze training exclusief voor vrouwen niet meer nodig is. Jeanine: "Er is een verandering gaande. Ik zag het bij Women in SAR. De oudere generatie was met veel moeite van opstapper naar schipper gegaan, ondanks de weerstand die ze soms kregen. Terwijl de jongere generatie juist werd aangemoedigd om de volgende stap te zetten, anderen zagen hun potentieel. Wij zijn inmiddels niet meer de enige vrouw op een boot. En als wij laten zien hoe mooi dit werk is, dan blijft die verandering doorstromen."  

 Jacob Tas 

Directeur KNRM en voorzitter International Maritime Rescue Federation (IMRF), de wereldwijde federatie van reddingmaatschappijen en –organisaties.   

Waarom is extra aandacht voor vrouwen in het reddingwerk belangrijk? 

"Een vrouw aan boord brengt ongeluk, dat was eeuwenlang het bijgeloof van zeelui.  Gelukkig zijn we inmiddels een stuk verder. Maar nog steeds is de scheepvaart een mannenwereld. De IMRF vindt dat wie Search and Rescue werk zou willen én kunnen doen, zich welkom moet voelen. Dat er geen barrières zijn voor de vrouwen die aan de slag willen in het reddingwerk. Om te horen waar vrouwen tegenaan lopen, te leren van elkaar en te bepalen hoe reddingorganisaties een betere afspiegeling kunnen zijn van de samenlevingen waarin ze opereren, zetten we dit onderwerp expliciet op de agenda." 

Wat is de meerwaarde van reddingteams met zowel mannen als vrouwen? 

"Een onderzoek van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) over vrouwen bij de vrijwillige brandweer laat zien dat vrouwen vaak een andere kijk op situaties hebben en met andere, creatieve oplossingen komen. De dynamiek in een team verandert en dat is misschien niet altijd makkelijk, maar wel essentieel om ons gevaarlijke werk goed te kunnen doen. Als directeur van de KNRM geloof ik niet in het simpel stellen van targets, maar met alleen zeggen dat we kiezen voor de zogenaamd beste personen redden we het ook niet. Het begint al met het actief laten zien dat ook vrouwen reddingwerk doen, op foto's, video's, door het delen van verhalen en door open te staan voor vernieuwing en verandering. Tijdens mijn bezoeken aan de reddingstations zijn diversiteit en inclusie ook altijd onderwerpen van gesprek. En ik ben blij en trots om te zien hoeveel vooruitgang we op dit gebied inmiddels boeken." 

Sociale veiligheid

"Sociale veiligheid is essentieel in het reddingwerk. Ons werk is gevaarlijk en vraagt om creativiteit. Iedereen moet zich vrij kunnen voelen om zich uit te spreken en gehoord te worden binnen het team. Dat maakt inclusie zo belangrijk om succesvol te zijn." 

#Women in SAR 

Waar je ook ter wereld wordt gered op zee, de kans is groot dat het door een man is.  Vrouwen zijn nog steeds sterk ondervertegenwoordigd in maritieme reddersfuncties. Zo heeft de KNRM 70 vrouwen in het operationele reddingswerk tegenover bijna 900 mannen. 

In 2019 lanceerde de International Maritime Rescue Federation (IMRF) de campagne #WomeninSAR. Om zo meer aandacht te vragen voor vrouwen in SAR-werk.  Met WomeninSAR-events zoals trainingen, conferenties, een WomeninSAR-award en met een mentorprogramma hoopt de IMRF meer vrouwen enthousiast te krijgen én houden voor deze bijzondere maritieme rol. 

Women in SAR-training 2024 

Na het succes van all-women maritime SAR-trainingen in Marokko (2019, 2023), Finland (2022) en Kenia (2023) reisden afgelopen zomer opnieuw zo'n zestien vrouwelijke bemanningsleden van over de hele wereld af richting het Bågaskär Training Centre in Finland. Tijdens een intensief trainingsweekend versterkten de redders hun leiderschapsvaardigheden op het gebied van communicatie, incidentaanpak, hulpmiddelen en procedures. En hadden de deelnemers de kans om het met elkaar te hebben over hoe het SAR-werk aantrekkelijk wordt en blijft voor vrouwen.  Namens de KNRM deden Angela Spaans en Jeanine Staal mee aan deze Women in SAR-training. 

 Jeanine Staal (55)

Jeanine is plaatsvervangend schipper op de reddingboot Bert en Anneke Knape, Nikolaas-klasse, bij reddingstation Lelystad. Daarnaast werkt ze als mentor van een onderbouwklas op een middelbare school voor speciaal onderwijs. "Mijn werk draait om rust en regelmaat creëren voor mijn leerlingen. Het onvoorspelbare werk van de KNRM daarnaast heb ik echt nodig in mijn leven." 

"Het was een prachtige kans om te horen hoe het reddingwerk in andere landen geregeld is. Dan realiseer je je hoe goed we het hebben bij de KNRM. Dankzij donaties worden wij voorzien van goed materiaal. Er zijn ook landen waar de redders hun kleding zelf moeten betalen. En ons vlootplan met al die nieuwe boten kon rekenen op heel wat 'wow's'!"  

 Diversiteit

Naast de trainingen voor de huidige vrouwelijke bemanningsleden organiseert de IMRF ook conferenties over diversiteit en inclusie in het reddingwerk. Tijdens de conferentie in 2022 in Finland kwamen sprekers uit verschillende sectoren waar vrouwen ondervertegenwoordigd zijn aan het woord. Zo vertelde de Finse brandweer dat barrières ontstaan door hele praktische dingen zoals de aanwezigheid van voldoende kleedruimtes voor vrouwen of passende outfits. Veel pakken worden ontwikkeld en getest op het mannenlichaam en kunnen bij vrouwen minder goed zitten. Komend najaar staat het Maritime SAR Equality, Diversity and Inclusion (EDI) Seminar op de agenda in Thessaloniki, Griekenland. Dit congres gaat verder dan alleen het promoten van het reddingwerk bij vrouwen. Het doel is te zorgen voor sociale veiligheid en respect voor alle leden van de SAR-community wereldwijd.