Wat heeft reddingboot Koos van Messel met WOII te maken?
Op 12 april had reddingboot Koos van Messel veertien jaar dé reddingboot van KNRM-reddingstation IJmuiden geweest. Maar in plaats van een verjaardagsfeest, hebben de vrijwillige redders op maandag 3 april hun nieuwe reddingboot Nh1816 officieel in gebruik genomen. Met 498 reddingsacties 919 geredde mensen en 18 geredde dieren op haar naam, gaat de Koos van Messel een tweede carrière tegemoet in de reservevloot van de KNRM.
De herdenking van de Tweede Wereldoorlog nadert, wat heeft deze oorlog met de voormalig reddingboot van reddingstation IJmuiden te maken? Veel, zonder de oorlog was de reddingboot niet aan haar naam gekomen…
Sophia (Fietje) Boerema was een Groningse boerendochter en fervent communist. Koos van Messel was de zoveelste telg van een gerenommeerde én gefortuneerde antiquairsfamilie uit Leeuwarden. Beiden hadden weinig of niets met de zee. Fietje was zelfs bang voor water. Je kreeg haar niet op een boot. Niettemin kwam zij op de gedachte een reddingboot te schenken. Geen alledaags besluit voor een communistische boerendochter, al had de Redding Maatschappij in Groningen een onberispelijke naam. De Groningse broers Mees en Klaas Toxopeus hadden in het Friese Oostmahorn een soort cultstatus bereikt. Had Fietje Boerema daar iets van meegekregen? Niets van dat alles. Het was de Tweede Wereldoorlog die de aanleiding vormde voor een grote schenking.
Al vóór de oorlog verhuisden beiden vanuit het Noorden naar Amsterdam. Het gezin Boerema omdat er in Groningen nagenoeg geen werk was en Koos van Messel omdat hij de Friese antiquariaatszaak van zijn familie in de hoofdstad verder wilde uitbouwen. Hij vestigde zich aan de Spiegelstraat, tegenover het Rijksmuseum en kreeg zodoende een grote, internationale kunstliefhebbers.
De oorlog en de daarmee gepaard gaande Jodenhaat veranderd alles voor de succesvolle kunstfamilie. In november 1942 kwam een Duitse officier én klant van Van Messel de familie waarschuwen: de dag erop zouden ze worden opgepakt door de Sicherheitsdienst. Koos vluchtte, de rest van de familie bleef, vertrouwend op hun goede netwerk. Het bleek een tragische misvatting. De familie werd inderdaad opgepakt en van geen van hen is ooit nog iets vernomen.
De vlucht van Koos voerde niet ver. Tijdens de koude novemberavond werd de jongeman bevangen door de kou. Hij probeerde in een portiek te schuilen tegen de kou, maar toen dat ook een soelaas bood, nam hij een groot risico: Hij belde aan. De deur werd opengedaan en bovenaan de trap stond een oudere man. Die zei: “Jij bent een Jood, ik ben communist. Wij beiden haten de Duitsers. Kom binnen!” Tweeënhalf jaar lang zat Koos verscholen op de vliering van de familie Boerema. En dagelijks, als het donker was of werd, bracht de dochter des huizes, Fietje (toen reeds 45 jaar), eten. Daarbij werd geen woord gewisseld, bang dat de buren iets zouden merken.
Tot de dag van de bevrijding aanbrak. Vader en dochter Boerema haalden Koos van de vliering. “Kom eruit! We zijn bevrijd!” Waarop Koos de memorabele woorden sprak: “Heer Boerema en Fietje, jullie zijn mijn reddingboot! Nu draai ik de rollen om. Ik vraag Fietje ten huwelijk!” En zo geschiedde. Koos kreeg de winkel terug en gezamenlijk bouwden Koos en Fietje weer een florerende zaak op.
Tegelijkertijd bleven de twee kinderloos, wat hen op hogere leeftijd voor de vraag stelde wat er met het opgebouwde vermogen moest gebeuren. Het was in die periode dat Fietje terugdacht aan de eerste woorden van Koos. En ze wist het: Ze wilde de KNRM een reddingboot schenken! Koos ging direct akkoord en wilde dat het schip naar Fietje en haar vader zou worden vernoemd. Fietje vond dit niet passen bij de communistische levensovertuiging van de familie en stelde dat de reddingboot Koos van Messel moest gaan heten. Koos was immers háár ‘redder’: Met Koos kende zij de gelukkigste jaren van haar leven…
Bijzondere redding
In 2013 verrichtte de bemanning van de Koos van Messel een wel heel bijzondere reddingactie. Op 50 kilometer uit de kust was in dichte mist een vliegtuigje neergestort. De piloot kwam bij de crash om het leven, de inzittende belandde in het koude zeewater. De reddingboten van Den Helder, Egmond, Wijk aan Zee en IJmuiden startten een zoekactie op. Na 2,5 uur wist de Koos van de Messel de man levend uit het water te halen. De sterk onderkoelde man overleefde het hachelijke avontuur en kreeg een sterke band met de redders van de Koos van Messel. “Het is nu ook een beetje ‘mijn’ Koos van Messel,” zo stelt hij achteraf.
Illustere voorganger
IJmuiden is van oudsher één van de roemruchte havenreddingstations. De meest beroemde voorganger van de Koos van Messel is de Neeltje Jacoba (1930-1968). In deze jaren verrichtte het schip 205 reddingsacties, waarbij 206 zeelieden werden gered. De Neeltje Jacoba was een schenking van de Vereeniging voor den Effectenhandel te Amsterdam. Neeltje Jacoba was de echtgenote van de voorzitter van deze vereniging.
